- gruntów wydzierżawionych na podstawie pisemnej umowy zawartej co najmniej na 10 lat i zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków, osobie nie będącej:
a) małżonkiem emeryta lub rencisty,
b) jego zstępnym (dzieckiem, wnukiem) lub pasierbem,
c) osobą pozostającą z emerytem lub rencistą we wspólnym gospodarstwie domowym,
d) małżonkiem osoby, o której mowa w lit. b lub c, - gruntów trwale wyłączonych z produkcji rolniczej na podstawie odrębnych przepisów, w tym zalesionych gruntów rolnych,
- gruntów i działów specjalnych należących do małżonka, z którym emeryt lub rencista zawarł związek małżeński po ustaleniu prawa do emerytury lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy,
- własności (udziału we współwłasności) nie ustalonej odpowiednimi dokumentami urzędowymi, jeżeli grunty będące przedmiotem tej własności (współwłasności) nie znajdują się w posiadaniu rolnika lub jego małżonka.
Najczęściej spotykanymi formami przeniesienia własności gospodarstwa rolnego są:
- umowa darowizny - w tej formie właściciel gospodarstwa rolnego przenosi nieodpłatnie na rzecz obdarowanego własność i posiadanie gospodarstwa rolnego,
- umowa o dożywocie - umową taką właściciel gospodarstwa rolnego przenosi nieodpłatnie własność gospodarstwa rolnego i zapewnia sobie pomoc i opiekę (dożywotnie utrzymanie) od osoby, która przejmuje własność gospodarstwa rolnego,
- umowa sprzedaży - umową taką właściciel gospodarstwa rolnego przenosi własność gospodarstwa rolnego na rzecz nowego właściciela, a ten przyjmuje to gospodarstwo za umowną cenę.
Przejęcie gospodarstwa następuje na wniosek właściciela gruntów, ale tylko wtedy, gdy rolnik lub jego małżonek ma ustalone prawo do rolniczych świadczeń emerytalno-rentowych, a nie zawarł umowy z następcą i nie ma możliwości sprzedaży nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego co najmniej po cenie odpowiadającej ich oszacowaniu wg przepisów o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Przejęcie gospodarstwa rolnego i ustalenie odpłatności następuje w drodze decyzji administracyjnej.
W przypadku zerwania umowy dzierżawy - umowa taka może być zawarta ponownie, z tym, że aby nowa umowa dzierżawy była podstawą do podjęcia wypłaty pełnej emerytury lub renty, bądź przyznania prawa do wcześniejszej emerytury, musi spełniać wszystkie przedstawione wyżej warunki, a więc powinna być również zawarta co najmniej na 10 lat.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników przewiduje, w ściśle określonych przypadkach, wypłatę 50% lub 75% albo 100% części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej, mimo że emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.
- emeryt lub rencista jest całkowicie niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy rolniczej albo rolniczej choroby zawodowej, z tym że po upływie dwóch lat od tego wypadku lub od zachorowania na tę chorobę część uzupełniająca jest zawieszana w całości, chyba że przed upływem tego okresu świadczeniobiorca zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej lub zaszły okoliczności pozwalające na wypłatę części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej,
- rencista pobiera okresową rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez dwa lata.
- emeryt lub rencista nie zawarł umowy z następcą i nie ma możliwości sprzedaży nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego co najmniej po cenie odpowiadającej ich oszacowaniu według przepisów o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa albo:
- trwają czynności zmierzające do wywłaszczenia tych nieruchomości, ich wykupu na cel uzasadniający wywłaszczenie albo do trwałego wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej na podstawie odrębnych przepisów, lub
- nieruchomości te są położone w strefie ochronnej lub na innym obszarze specjalnym, utworzonym na podstawie odrębnych przepisów w związku z wprowadzeniem ograniczeń w użytkowaniu gruntów rolnych albo w celach ochronnych.
- rencista lub emeryt, uprawniony do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym, prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem, który podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy.
- nabytych w drodze dziedziczenia lub
- uprzednio wydzierżawionych co najmniej na 10 lat, jeżeli dzierżawa ustała wcześniej z przyczyn niezależnych od wydzierżawiającego lub
- odzyskanych w wyniku rozwiązania - z przyczyn niezależnych od emeryta lub rencisty - umowy, na podstawie której uprzednio zbył on te grunty, albo w wyniku uchylenia lub stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej.